Η εκλογή ενός νέου Πάπα είναι μια από τις πιο ιεροτελεστικές και παλαιές διαδικασίες της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, με ρίζες που φτάνουν στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού. Όταν ο Πάπας αποβιώσει ή παραιτηθεί, συγκαλείται το λεγόμενο κονκλάβιο, η μυστική συνέλευση των καρδιναλίων που έχει ως σκοπό την εκλογή του διαδόχου.
Η λέξη «κονκλάβιο» προέρχεται από τα λατινικά cum clave, που σημαίνει «με κλειδί». Αυτό δηλώνει τη φύση της διαδικασίας: οι καρδινάλιοι απομονώνονται από τον υπόλοιπο κόσμο εντός της Καπέλα Σιστίνα στο Βατικανό, χωρίς εξωτερική επικοινωνία, μέχρι να εκλέξουν νέο Πάπα. Μόνο καρδινάλιοι κάτω των 80 ετών έχουν δικαίωμα ψήφου. Ο αριθμός τους δεν μπορεί να ξεπερνά τους 120 εκλέκτορες.
Η διαδικασία του καπνού
Η εκλογή ενός νέου Πάπα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Η τελετουργία που την συνοδεύει περιλαμβάνει πολλά συμβολικά στοιχεία, με πιο γνωστό ίσως τον καπνό που βγαίνει από την καπνοδόχο της Καπέλα Σιστίνα: μαύρος όταν η ψηφοφορία δεν έχει ακόμα καταλήξει, λευκός όταν έχει εκλεγεί νέος Πάπας. Αυτή η πρακτική, αν και φαίνεται «αρχαία», καθιερώθηκε μόλις τον 19ο αιώνα.
Η συνήθεια αυτή ξεκίνησε επίσημα το 1878 κατά τη διάρκεια του κονκλαβίου για την εκλογή του Πάπα Λέοντα ΙΓ΄. Ως τότε, δεν υπήρχε επίσημος τρόπος να ενημερωθεί το πλήθος που περίμενε έξω από το Βατικανό για την πορεία της διαδικασίας.
Η Καθολική Εκκλησία επέλεξε τον καπνό ως συμβολικό και άμεσο μέσο επικοινωνίας: όταν τα ψηφοδέλτια και έγγραφα της κάθε άκαρπης ψηφοφορίας καιγόντουσαν μόνα τους, ο καπνός ήταν απλά γκρίζος, κάτι που δημιουργούσε σύγχυση. Έτσι, προστέθηκαν ειδικά χημικά για να δημιουργείται εμφανής μαύρος ή λευκός καπνός, ανάλογα με το αποτέλεσμα.
Ο μαύρος καπνός (fumata nera) προέρχεται από την καύση των ψηφοδελτίων μαζί με υλικά όπως πίσσα ή άλλα σκοτεινά πρόσθετα, και σηματοδοτεί ότι δεν έχει επιτευχθεί ακόμη η απαιτούμενη πλειοψηφία για την εκλογή Πάπα. Αντίθετα, ο λευκός καπνός (fumata bianca), παράγεται με την καύση ειδικών χημικών που δημιουργούν έντονο, καθαρό άσπρο χρώμα, και δηλώνει ότι η απόφαση έχει παρθεί και έχει εκλεγεί νέος Ποντίφικας.
Η ψηφοφορία και η καύση των ψηφοδελτίων
Κατά τη διάρκεια του κονκλαβίου, οι καρδινάλιοι ψηφίζουν δύο φορές το πρωί και δύο το απόγευμα. Για να εκλεγεί ένας Πάπας, απαιτείται πλειοψηφία των δύο τρίτων των ψήφων. Οι ψήφοι είναι μυστικές και γραπτές, και καίγονται αμέσως μετά από κάθε ψηφοφορία. Η καύση των ψηφοδελτίων συνοδεύεται από την έκλυση καπνού από την καμινάδα της Καπέλα Σιστίνα – μαύρος καπνός αν δεν υπήρξε εκλογή, λευκός όταν εκλεγεί Πάπας. Αυτό αποτελεί το σήμα για τους πιστούς και τα μέσα ενημέρωσης ότι η διαδικασία ολοκληρώθηκε.
Μόλις κάποιος εκλεγεί και αποδεχτεί το αξίωμα, τον ρωτούν τη φράση «Acceptasne electionem?» («Αποδέχεσαι την εκλογή;») και αν απαντήσει θετικά, επιλέγει το νέο παπικό του όνομα. Λίγο αργότερα, ο Πρωτοδιακονικός Καρδινάλιος αναγγέλλει από το εξώστη του Αγίου Πέτρου με την ιστορική φράση «Habemus Papam» («Έχουμε Πάπα»), και ο νέος Ποντίφικας εμφανίζεται για πρώτη φορά μπροστά στους πιστούς για να δώσει την ευλογία του.
Η εκλογή Πάπα είναι μια βαθιά τελετουργική αλλά και πολύπλοκη διαδικασία που συνδυάζει ιστορία, θεσμικότητα και πίστη. Αντιπροσωπεύει τη συνέχεια της καθολικής παράδοσης και αποτελεί σημαντικό γεγονός για εκατομμύρια πιστούς σε όλο τον κόσμο.
Στη σύγχρονη εποχή, παρά την τεχνολογική πρόοδο, το Βατικανό συνεχίζει να χρησιμοποιεί τον καπνό ως μέρος της τελετής, λόγω της ισχυρής του συμβολικής και ιστορικής σημασίας. Το πλήθος που συγκεντρώνεται στην Πλατεία του Αγίου Πέτρου περιμένει με αγωνία να δει την καμινάδα να βγάζει λευκό καπνό – μια στιγμή που σηματοδοτεί όχι μόνο μια εκλογική επιλογή, αλλά και ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της Εκκλησίας.
e-howto.