Όλοι γνωρίζουμε πώς πολλά από τα ενεργά ηφαίστεια εκρήγνυνται στην Χαβάη, την Ισλανδία και αλλού τακτικά. Τι συμβαίνει όμως όταν ένα ηφαίστειο είναι τόσο ισχυρό που μπορεί η έκρηξη του να επηρεάσει ολόκληρο τον πλανήτη και να αλλάξει ίσως και το κλίμα;
Ο όρος Ταμπόρα κάποτε άλλαξε τον κόσμο. Το μακρινό 1815, το ηφαίστειο Ταμπόρα της Ινδονησίας στην ισχυρότερη έκρηξη που έχει καταγραφεί στην ιστορία, έστειλε ένα τεράστιο σύννεφο μικροσκοπικών σωματιδίων ψηλά στην ατμόσφαιρα, ψυχώνοντας τον πλανήτη και προαναγγέλλοντας την καταστροφή.
Αυτό που ακολούθησε ονομάστηκε «έτος χωρίς καλοκαίρι», όπως αναφέρει το CNNi . Η παγκόσμια θερμοκρασία έπεσε, οι καλλιέργειες απέτυχαν, οι άνθρωποι λιμοκτονούσαν, μια πανδημία χολέρας εξαπλώθηκε και δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν. Κάποιοι μάλιστα αποδίδουν στο ηφαίστειο την έμπνευση που έδωσε στη Μέρι Σέλει να γράψει τον Φρανκενστάιν, ενώ προστατευόταν από τον ασυνήθιστο κρύο καιρό στην Ελβετία το 1816.
Πολλά ηφαίστεια έχουν εκραγεί έκτοτε, αλλά το Ταμπόρα παραμένει η πιο πρόσφατη μαζική έκρηξη του πλανήτη. Περισσότερα από 200 χρόνια μετά, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι ο κόσμος μπορεί να περιμένει άλλη μία.
Το ερώτημα δεν είναι αν, αλλά πότε, δηλώνει ο Μάρκους Στόφελ, καθηγητής κλιματικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Τα γεωλογικά στοιχεία δείχνουν ότι η πιθανότητα μιας μαζικής έκρηξης αυτόν τον αιώνα είναι ένα προς έξι, τόνισε στο CNNi.
Αυτή τη φορά, ωστόσο, θα συμβεί σε έναν κόσμο που έχει αλλάξει πολύ, ένας κόσμος που όχι μόνο είναι πιο πυκνοκατοικημένος αλλά και που έχει γίνει πιο ζεστή συνέπεια της κλιματικής κρίσης.
Η επόμενη μαζική έκρηξη θα «προκαλέσει κλιματικό χάος», δήλωσε ο Στόφελ. «Η ανθρωπότητα δεν έχει κανένα σχέδιο», πρόσθεσε.
Τα ηφαίστεια έχουν διαμορφώσει από καιρό τον κόσμο μας- συμβάλλουν στη δημιουργία ηπείρων, έχουν δημιουργήσει την ατμόσφαιρα και μπορούν να αλλάξουν το κλίμα.
Καθώς εκρήγνυνται, εκτοξεύουν ένα κοκτέιλ λάβας, τέφρας και αερίων, συμπεριλαμβανομένου του διοξειδίου του άνθρακα που θερμαίνει τον πλανήτη, αν και σε ποσότητες που επισκιάζονται από εκείνες που παράγει ο άνθρωπος καίγοντας ορυκτά καύσιμα.
Όταν πρόκειται για στο κλίμα, οι επιστήμονες ενδιαφέρονται περισσότερο για ένα άλλο αέριο: το διοξείδιο του θείου.
Μια μαζική ηφαιστειακή έκρηξη μπορεί να προωθήσει το διοξείδιο του θείου μέσω της τροπόσφαιρας - το τμήμα της ατμόσφαιρας όπου καθορίζονται οι παλιές συνθήκες - και στη στρατόσφαιρα, το στρώμα περίπου 11 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της Γης όπου πετούν τα αεροπλάνα.
Εδώ, σχηματίζει μικροσκοπικά σωματίδια αερολύματος που διασκορπίζουν το φως του ήλιου, αντανακλώντας το πίσω στο διάστημα και ψύχοντας τον πλανήτη κάτω. Αυτά τα σωματίδια «θα φυσήξουν σε όλο τον κόσμο και θα διαρκέσουν για μερικά χρόνια», δήλωσε ο Άλαν Ρόμποκ, καθηγητής κλίματος στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς, ο οποίος έχει περάσει δεκαετίες μελετώντας τα ηφαίστεια.
Για τα σύγχρονα ηφαίστεια, τα δορυφορικά δεδομένα δείχνουν πόσο διοξείδιο του θείου απελευθερώνεται. Όταν ο όρος Πινατούμπο στις Φιλιππίνες εξερράγη το 1991, εκτόξευσε περίπου 15 εκατομμύρια τόνους στη στρατόσφαιρα. Αυτή δεν ήταν μια μαζική έκρηξη όπως του Ταμπόρα, αλλά και πάλι θερμοκρασία μειώθηκε κατά περίπου 0,5 βαθμούς Κελσίου για αρκετά χρόνια.
Για τα παλαιότερα ηφαίστεια, ωστόσο, «έχουμε πολύ φτωχά δεδομένα», υπογράμμισε ο Στόφελ. Οι επιστήμονες προσπαθούν να ανακατασκευάσουν αυτές τις εκρήξεις του παρελθόντος χρησιμοποιώντας πληροφορίες από πυρήνες πάγου και δακτυλίους δέντρων, οι οποίοι είναι σαν κάψουλες του χρόνου, που αποθηκεύουν μυστικά της ατμόσφαιρας του παρελθόντος.
Από αυτό γνωρίζουν ότι οι μαζικές εκρήξεις των τελευταίων χιλιάδων ετών ψυχώνουν προσωρινά τον πλανήτη κατά περίπου 1 έως 1,5 βαθμούς Κελσίου.
Το Ταμπόρα, για παράδειγμα, μείωσε τη μέση παγκόσμια θερμοκρασία κατά τουλάχιστον έναν βαθμό Κελσίου. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η τεράστια έκρηξη Σάμαλας στην Ινδονησία το 1257 μπορεί να συνέβαλε στην έναρξη της «Μικρής Εποχής των Παγετώνων», μιας ψυχρής περιόδου που διήρκεσε εκατοντάδες χρόνια.
Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι οι μαζικές εκρήξεις μπορούν να επηρεάσουν τις βροχοπτώσεις, ξηραίνοντας τα συστήματα μουσώνων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στην Αφρική και την Ασία.
«Οι μουσώνες το καλοκαίρι συμβαίνουν επειδή η ξηρά θερμαίνεται ταχύτερα από τον ωκεανό», δήλωσε ο Ρόμποκ. Μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη μπορεί να διαταράξει τη θερμοκρασία μεταξύ των δύο.
«Ένας πιο ασταθής κόσμος»
Η κατανόηση των επιπτώσεων των προηγούμενων μαζικών εκρήξεων είναι ζωτικής σημασίας, αλλά η επόμενη θα συμβεί σε έναν κόσμο που είναι πολύ θερμότερος από ό,τι πριν οι άνθρωποι αρχίσουν να καίνε μεγάλες ποσότητες πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου.
«Είναι ένας πιο ασταθής κόσμος τώρα», τονίζει ο Μάικλ Ραμπίνο, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, ο οποίος ερευνά τις σχέσεις μεταξύ των ηφαιστικών εκρήξεων και της κλιματικής αλλαγής.
«Οι περισσότερες μπορεί να είναι ακόμη χειρότερες από ό,τι είδαμε το 1815», σημειώνει.
Σε κάτι που μπορεί να φαίνεται αντιφατικό, ένας θερμότερος κόσμος μπορεί να σημαίνει ότι οι μαζικές ηφαιστειακές εκρήξεις έχουν ακόμη μεγαλύτερο αντίκτυπο στην ψυχή.
Αυτό συμβαίνει επειδή ο τρόπος με τον οποίο σχηματίζονται τα σωματίδια αερολύματος και ο τρόπος με τον οποίο μεταφέρονται «εξαρτάται από το κλίμα», υπογραμμίζει ο Τόμας Ομπρί, επιστήμονας φυσικής ηφαιστειολογίας στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ.
Καθώς ο κόσμος θερμαίνεται, η ταχύτητα με την οποία ο αέρας κυκλοφορεί στην ατμόσφαιρα αυξάνεται, πράγμα που σημαίνει ότι τα σωματίδια αερολύματος διασκορπίζονται ταχύτερα και έχουν λιγότερο χρόνο να αναπτυχθούν, δήλωσε ο Ομπρί.
Τα μικρότερα αερολύματα μπορούν να διασκορπίσουν το ηλιακό φως πιο αποτελεσματικά από τα μεγάλα, πράγμα που σημαίνει ότι ο αντίκτυπος της ψύξης θα είναι μεγαλύτερος.
Οι ωκεανοί μπορεί επίσης να παίζουν ρόλο. Καθώς η επιφάνεια του ωκεανού θερμαίνεται, ένα στρώμα ελαφρύτερου, θερμότερου νερού βρίσκεται από πάνω και δρα ως εμπόδιο στην ανάμιξη μεταξύ ρηχών και βαθύτερων στρωμάτων. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι οι εκρήξεις ψύχουν δυσανάλογα το ανώτερο στρώμα του ωκεανού και την ατμόσφαιρα πάνω από αυτό, δήλωσε ο Στόφελ.
Η κλιματική αλλαγή μπορεί επίσης να επηρεάσει τα ίδια τα ηφαιστειακά συστήματα. Το λιώσιμο των πάγων μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένες εκρήξεις, καθώς η εξαφάνισή τους μειώνει την πίεση, γεγονός που μπορεί να επιτρέψει στο μάγμα να ανέλθει ταχύτερα. Οι επιστήμονες έχουν επίσης διαπιστώσει ότι οι πιο ακραίες βροχοπτώσεις - που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή - μπορούν να διεισδύσουν βαθιά στο έδαφος, όπου μπορούν να αντιδράσουν με το μάγμα και να προκαλέσουν έκρηξη, δήλωσε ο Ομπρί.
Αδύνατον να προβλεφθεί
Καθώς ο κόσμος παλεύει με την υπερθέρμανση του πλανήτη, μια περίοδος ψύξης μπορεί να ακούγεται θετική.
Οι επιστήμονες λένε ότι ισχύει το αντίθετο.
Πρώτον, υπάρχει ο άμεσος αντίκτυπος. Υπολογίζεται ότι 800 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε ακτίνα περίπου 96 χιλιομέτρων από ένα ενεργό ηφαίστειο- μια μαζική έκρηξη θα μπορούσε να εξαφανίσει μια ολόκληρη πόλη. Το Campi Flegrei, για παράδειγμα, έχει δείξει σημάδια ανάδευσης και βρίσκεται ακριβώς δυτικά της ιταλικής πόλης της Νάπολης, όπου ζουν περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι.
Μακροπρόθεσμα, οι επιπτώσεις θα μπορούσαν να είναι κατακλυσμιαίες. Μια πτώση της θερμοκρασίας κατά ένα βαθμό Κελσίου μπορεί να ακούγεται μικρή, αλλά είναι ένας μέσος όρος. «Αν εξετάσουμε ορισμένες περιοχές, ο αντίκτυπος θα είναι πολύ μεγαλύτερος», δήλωσε η Μέι Τσιμ, γεωεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.
Το Όκμοκ στην Αλάσκα, το οποίο εξερράγη το 43 π.Χ. - τη χρονιά μετά τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα - θα μπορούσε να έχει ψύξει τμήματα της νότιας Ευρώπης και της βόρειας Αφρικής έως και επτά βαθμούς Κελσίου ή 13 βαθμούς Φαρενάιτ.
Ο ψυχρότερος καιρός, η λιγότερη ηλιακή ακτινοβολία και η αλλαγή των βροχοπτώσεων θα μπορούσαν να επηρεάσουν πολλές περιοχές, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας, πλήττοντας την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια και οδηγώντας ενδεχομένως σε πολιτικές εντάσεις, ακόμη και σε πόλεμο, σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση των ασφαλιστών Lloyd's.
Οι συνέπειες στον άνθρωπο και την οικονομία που ήταν τεράστιος. Σε ένα ακραίο σενάριο, παρόμοιο με αυτό του Ταμπόρα, οι οικονομικές απώλειες θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τα 3,4 τρισεκατομμύρια ευρώ μόνο κατά το πρώτο έτος, σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Lloyd's.
Επιπλέον, η ψύξη δεν θα προσέφερε καμία ανακούφιση από την κλιματική αλλαγή- μέσα σε λίγα χρόνια, ο πλανήτης θα επέστρεφε όπως ήταν πριν.
Η επόμενη έκρηξη θα μπορούσε να συμβεί οπουδήποτε. Υπάρχουν περιοχές που οι επιστήμονες παρακολουθούν, όπως η Ινδονησία, μια από τις πιο ενεργές ηφαιστειακές περιοχές του πλανήτη, και το Γελούστουν, στις δυτικές ΗΠΑ, το οποίο δεν έχει βιώσει τεράστια έκρηξη εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.
«Αλλά ποια θα είναι η επόμενη και ποτέ - αυτό δεν είναι αδύνατο να προβλεφθεί», δήλωσε ο Στόφελ.
Οι μαζικές ηφαιστικές εκρήξεις δεν μπορούν να αποτραπούν, αλλά υπάρχουν τρόποι προετοιμασίας, πρόσθεσε ο Στόφελ.
Κάλε τους εμπειρογνώμονες να αξιολογήσουν χειρότερα σενάρια, να εφαρμόσουν τεστ αντοχής και να καταρτίσουν σχέδια: τα πάντα, από εκκενώσεις μέχρι βοήθειας και εξασφάλιση προμηθειών τροφίμων.
Ενώ κάποιοι μπορεί να λένε ότι η πιθανότητα μιας μαζικής έκρηξης είναι ακόμη μικρή, «δεν είναι πραγματικά τίποτα», δήλωσε ο Στόφελ, και προς το παρόν ο κόσμος είναι απροετοίμαστος για τις περιπτώσεις που θα εξαφανιστούν.
«Βρισκόμαστε μόλις στην αρχή του να κάνουμε μια ιδέα για το τι θα μπορούσε να συμβεί», κατέληξε.
Πηγή: cnn.gr